مقاصدی که با ۲ میلیون تومان می‌توان به آنها سفر کرد

آرشیو اخبار گردشگری

سفال مند گناباد -- وقتي خاك به هنر كيميا شود

بررسي هاي باستان شناسي در شهرستان گناباد نشان داده است كه حداقل از هزاره سوم پيش از ميلاد سفالگري در اين منطقه رواج داشته است . سفال هاي پراكنده در محوطه هاي باستاني و جمع آوري شده از لايه هاي تمدني به دنبال حفاري هاي باستان شناسي تا به اواخر دوران صفويه ، همانند سفالگري ديگر محوطه ها و زيستگاه هاي خراسان بوده و وجه مشخصي ندارد .
اما از اوايل قرن دوازدهم هجري نوعي سفال جديد با ويژگي هاي خاص در گناباد ظاهر شده كه در كارگاه هاي متعدد ، روستاي مند واقع در حاشيه شمالي شهر گناباد ساخته مي شود سفال مند گناباد به دليل وجود خاك مخصوصي در آن منطقه سرخ مي باشد كه شايد اين ويژگي وجه تمايزبين اين نوع سفال با ديگر سفال هاي كشور است . نقوش نقش برجسته در سفال هاي گناباد شامل گروه هاي انساني ، حيواني ، گياهي و هندسي هستند كه دسته اي از
آن ها صرفاً تزييني و دسته اي ديگر ظاهراً ريشه اسطوره اي دارند.

سفال مند گناباد به دو نوع سفال رُسي و سفال بدل چيني ساخته مي شود كه اگر چه در ساخت و فرم دادن آن ها كارهاي همانندي صورت مي گيرد اما به لحاظ مواد تشكيل دهنده ، تهيه و آماده سازي مواد با هم تفاوت دارند

نوعي از سفال گناباد كه به آن سفال رُسي نيز مي گويند از نوعي خاك معمولاً قرمز رنگ است و نوع ديگر آن سفال بدل چيني مي باشد نوعي سفال با گل سفيد رنگ ، سال قدمت آن را از سفال رُسي مند بيشتر مي دانند ، ماده اوليه اين نوع سفال تركيب پودر سنگ سفيد و گل سرشور است كه پس از تهيه مواد اوليه و مراحل تبديل مواد اوليه گل آماده همسفر دستان نقش بند سفالگر و چرخ سفالگري مي شود ، چرخ مي چرخد و اين دستان استاد سفالگر است كه خاك را به هنر كيميا كند ، محصول سفالي كه آماده شد در كوره نيم پخت شد ، نوبت به دستان سفالگر است.

نقاشي روي بدنه سفالينه ها بسته به ميزان لطف دستان استاد بر روي گل دارد كه قدر اين لطف ارزش خاك آب و آتش ديده را تعيين مي كند ، و اوست كه قلم مي كند و نقش عشق مي زند كه سفالينه بالاي طاقچه مهمان خانه سبب حيرت بينندگان و هنردوستان شود و يا در مطبخ سنگ دست باشد .

نقاشي روي بدنه ظرف هاي سفالي از قدمت بسياري برخوردار است در گذشته جهت تهيه رنگ براي نقاشي از
خاك هاي رنگ طبيعي و اكسيدهاي فلزاتي كه در دست بوده استفاده مي كردند و موضوع نقاشي ها عمدتاً طبيعت مثل كوه - درخت–خورشيد و ... بوده كه جنبه تقدس داشته است و با ظهور دوره اسلامي كيفيت و موضوع نقش ها تا
حدودي دگرگون شد و لعاب شيشه اي سبب گشت با نقشه ها و نقاشي هاي سفالگران بر روي محصولات سفالي بيشتر
تثبيت شود .
براي ايجاد نقش ابتدا بايد زمينه را با لعاب ، سفيد اندود مي كنند و سپس روي نقش ها را با لعاب شيشه اي بي رنگ مي پوشانند و در ادامه سفالينه ها را به كوره و آتش مي سپارند تا سفالينه ها در آتش كوره پخته و جلا يابند.

نقوش سفالينه هاي مند گناباد شامل گروه هاي انساني ، حيواني ، گياهي و هندسي هستند كه عمده آنان ريشه در اسطوره و تاريخ دارند و مي توان با مطالعه آنان به تاريخ اسطوره ها و افسانه ها سفر كرد.

از جمله نقش هاي اسطوره اي و تاريخي مي توان به نقش خورشيد ، ماهي ، درخت ، پرنده ، بته جقه و گل اشاره نمود كه يكي از مهم ترين نقش هايي كه مي توان به آنها اشاره نمود نقش خورشيد است كه اين نقش در اصطلاح
سفالگران مندي به خورشيد خانم شهرت دارد . خورشيد در فرهنگ ايران باستان از جايگاه والاو مهمي برخوردار است . خورشيد در انديشه ايرانيان خورشيد جاودانه بوده و از فروغش بركت و حاصلخيزي به جهان عرضه مي شد و در گناباد هم خورشيد تابان بيش از هر پديده ديگري خودنمايي كرده و توجه هنرمندان اين سرزمين را به خود جلب نموده ،تا جايي كه عنصر اصلي تزيين ظروف سفالي گرديده است.

نقش خورشيد بركت و نقطه مركزي ظروف شايد دليل بر اهميت ، اعتبار و تقدس آن در آن منطقه بوده و به نظر
مي رسد تقدس خورشيد نيز در آن منطقه وام دار كويري بودن منطقه و نقش تعيين كننده تابش خورشيد بر امور روزمره مردم داشته است.

نقش ماهي ودرخت نيز يكي از عناصر عمده تزيين ظروف سفالي مند گناباد است و معمولاً به دو صورت افقي و عمودي بر بدنه ظروف و سطح داخلي آن نقش بسته است كه بر بدنه برخي ظرف هاي استوانه اي مند گناباد كه بانقش ماهي زينت يافته اند درختي در ميان 2 ماهي نقش بسته كه يكي از ماهي ها وارونه كشيده شده و سر درخاك كرده گويي در جوار درخت چيزي جستجو مي كند.

ماهي در بينش اعتقادي ايرانيان قديم از سويي سرور آفريدگان او را مزدا در مقابل وزغ بزرگترين آفريدگان اهريمني بنابر اين تعاريف ماهي مظهر موجودات آبي و ژرف نگري و تزييني مي باشد و نگهبان «هوم سپيد» كه مظهر گياهان و زندگي نيز مي باشد.

در نقوش تزييني نيز از سبك و سياق خاصي پيروي نكرده و بيشترين نقشي كه بر عهده گرفته اند پر كردن زمينه خالي است . در رنگ آميزي نقش ها از رنگ هاي زرد ، سبز و آبي استفاده مي كنند و در فرهنگ سفالگري مند به گل و برگ ، گنجي ، كتيبه ، خونه كشي و پروانه و ... معروف هستند .


21 خرداد 1387
منبع خبر : IranPedia